Reactief gedrag en een reactieve houding

13 juni 2023

Deze blog gaat in op reactief gedrag en een reactieve houding en geeft je inzicht in de kenmerken van reactief gedrag in relatie tot proactief gedrag. De vele blogs die er zijn over dit onderwerp beschrijven dat reactief gedrag vaak als negatief wordt gezien, en is dat wel zo? Of is het soms juist positief?
Heb je het gevoel dat je wat meer afwachtend bent? Stel je liever niet direct de vraag en kijk je de situatie eerst even aan? Dan kan deze blog je helpen om inzicht te krijgen, maar ook om aanpassingen te doen die zakelijk soms nodig zijn om succesvol te zijn.

Wat is reactief gedrag?

Reactief betekent letterlijk afwachtend. Je wacht liever even af en kijkt de situatie aan, zonder direct in actie te komen. Een reactieve houding ontstaat soms door gedrag en kan ook ontstaan door de omstandigheden. In elk geval is het goed om op te merken dat reactief gedrag niet per definitie slecht of verkeerd is, het kan in vele situaties juist erg zinvol zijn en leidt niet zelden tot veel betere besluiten. De houding is dus iets anders dan het gedrag. Een reactieve houding is het mogelijke effect van reactief gedrag. Verderop in de blog wordt hier verder op ingegaan.

Wat zijn de oorzaken van reactief gedrag?

De oorzaken van reactief gedrag kunnen worden opgedeeld in 2 hoofdzaken:

1 | Reactief gedrag door je voorkeursgedrag

Ben je van nature reactief? Dan komt dit deels door karakter, je vorming, opvoeding en aanleg. JE bent bescheiden, en kijkt graag de kat uit de boom. Wanneer je reageert is het gefundeerd en oprecht en het komt zelden voor dat je het initiatief neemt. Laat anderen maar voor gaan. De uitspraak die ik vaak doe tijdens trainingen rondom gedrag: Geniet van je eigen gedrag.

2 | Reactief gedrag door omstandigheden van buitenaf

Wanneer je van nature wat meer proactief bent, echter de omstandigheden maken dat je wat meer terugtrekt, dan beïnvloeden externe factoren je reactieve gedrag. In dat geval zijn het oorzaken die direct een negatief effect hebben. Stel je hebt een zeer dominante leidinggevende waardoor je angst hebt om je mening te geven, of een collega overschreeuwt zichzelf en je bent zelf een paar keer onderuit gegaan tijdens een vergadering, dan doe je een externe aanpassing op je gedrag.

Wat zijn de kenmerken van reactief gedrag?

Kernwoorden die direct betrekking hebben op reactief gedrag zijn: bescheiden, afwachtend, detailgericht, lastig omgaan met verandering, conflict mijdend, onderbouwend, op feiten baserend. Als voorbeeld. Deze kenmerken zijn niet negatief en ook niet positief. Afhankelijk van hoe ze tot stand komen kan er een lading aan worden gegeven. Wanneer je bijvoorbeeld een goede afweging wilt maken en je stelt daardoor je besluit uit, is het positief. Wanneer je twijfelt of je wel het juiste doet en je bent vooral bezig met de consequenties van je besluit is het wat meer negatief.

Reactief gedrag versus proactief gedrag

Vaak merk je bijvoorbeeld in vergaderingen en meetings de directe verschillen. Het zijn vaak dezelfde mensen die iets hebben voor de rondvraag (de vraag is of een rondvraag wel effectief is, echter dit is een ander onderwerp) en het zijn ook vaak dezelfde mensen die graag snel en overtuigend hun mening geven. Proactief gedrag loont dus heel vaak in de praktijk. De vraag is echter wel of besluiten dan ook beter zijn, of op deze wijze de beste ideeën naar voren komen. Een goede voorzitter is goed in staat om juist een mooie balans te vinden.

Proactieve mensen worden sneller herkend en krijgen ook meer aandacht. Dat maakt dat ze per definitie meer invloed hebben op de situatie. Als je het ergens niet mee eens bent en je stapt er direct op af, is de kans dat de situatie gaat veranderen best groot. Vaak wordt in het bedrijfsleven proactiviteit meer beloond dan reactiviteit. Handig toch, dat iemand gewoon doet wat je zegt en dat er weinig conflicten zijn. Het blijft echter de vraag of het bereikte resultaat en effect wel voldoende worden gehaald. Iets beter nadenken en wat meer wikken en wegen is vaak erg zinvol.  

Wat zijn de nadelen van reactief gedrag?

Die zijn er, helaas, meer dan voordelen. Je stelt je namelijk wat meer afhankelijk van de omstandigheden op en dat maakt het soms lastig. Je krijgt minder je zin en hebt regelmatig het gevoel niet gehoord te worden. Met name in onze trainingen over effectief vergaderen komt dit vaak naar voren.

Hoe kom ik van mijn reactieve houding af?

De eerste vraag hierbij is of je er wel vanaf wilt? Zoals al gezegd is reactief gedrag vaak prima. Wanneer het om je houding gaat en je bent van nature iets proactiever dan is het zaak om er afstand van te nemen. Hoe kun je dat doen?

Bereid jezelf altijd voor op de consequenties. Ben je bereid deze te nemen wanneer de zaak escaleert? Is het je ontslag waard (worst case) wanneer je tegen je leidinggevende ingaat?

Stel jezelf altijd de vraag of je die afhankelijkheid van anderen wilt. Houdt het je bezig? Baal je er vaak van? Dan is het tijd om in actie te komen.

Wanneer je in actie komt, doe het dan altijd vanuit de positieve kant. Benoem wat je wilt, en waarom. In plaats van klagen over de huidige omstandigheden. Dit maakt je direct proactief en je invloed stijgt hierdoor.

Een mooi voorbeeld van proactief gedrag is de tennisser Djokovic. Hij koos er in 2020 voor om nooit te vaccineren tegen Covid 19 en dat heeft hem toen veel gekost. Hij mocht 2 jaar lang niet meer meedoen aan grandslams en werd zelfs het land uitgezet (Austalian open). Toch koos hij bewust en was bereid om alle consequenties te dragen. Vele andere tennissers maakten die keuze niet (bewust of onbewust). In 2023 won hij zijn 23ste grandslam en werd daarmee de beste tennisser ooit.

Soms maak je keuzes en bij het maken van die keuzes is het essentieel dat je er echt in gelooft, dan is elke keuze de consequentie waard.

Dus ben je reactief van jezelf, leer dan vooral om altijd keuzes te maken!